Jaraczewski Józef (zm. 1816), senator kasztelan Ks. Warsz. i Król. Pol. Młodszy syn Tadeusza, starosty soleckiego, i Marianny Wielopolskiej. Na zjeździe koło Rąbinia w sierpniu 1794 r., gdzie zaprzysiężono akt insurekcji, obrany, obok starszego brata Hieronima, na członka Komisji Porządkowej woj. poznańskiego. Któryś z dwóch braci zmierzał jesienią 1797 r. ku ośrodkowi emigracyjnemu na terenie Włoch, ale został zawrócony z drogi przez Piotra Potockiego, starostę szczyrzyckiego, który nie widział wtedy korzystnych perspektyw dla sprawy polskiej. Po wkroczeniu do Wielkopolski Francuzów w r. 1806 J. znalazł się wśród czynniejszych zwolenników orientacji napoleońskiej. Uczestniczył w deputacji Polaków, która pod przewodem Działyńskiego przyjęta została 19 XI w Berlinie przez Napoleona. W tym samym miesiącu stanął na czele komisji wojewódzkiej utworzonej celem zaopatrywania wojsk francuskich. Przerażony piętrzącymi się trudnościami, pod pozorem choroby złożył wkrótce urząd prezesa tej komisji. Zasiadał jednocześnie w urzędującej w Poznaniu deputacji do rewizji ksiąg hipotecznych. Kiedy w połowie stycznia w ślad za opuszczającym Poznań Napoleonem ruszyła za nim grupa najwpływowszych Wielkopolan z Działyńskim na czele, znalazł się wśród nich i J. Obrany 7 III 1807 r. prezesem sądu apelacyjnego poznańskiego, już 1 IV rezygnował z tego stanowiska. W r. 1808 został prezesem sądu apelacyjnego w Warszawie. W latach późniejszych, po wojnie z Austrią, zasiadał od lutego 1811 r. w Głównej Dyrekcji Kredytowej, której przewodniczył Wybicki. Ścierał się z nim w poglądach na sprawy ekonomiczne. W r. 1812 został mianowany senatorem kasztelanem. Należał w tych latach do wznowionej w r. 1809 warszawskiej loży wolnomularskiej Świątynia Izys. Po kampanii 1812 r. wyjechał za granicę i w marcu 1813 r. bawił we Włoszech. Jego żona pozostała w Dreźnie i starała się o zezwolenie na powrót do kraju. Po ustanowieniu Król. Pol. J. zachował krzesło w senacie. Zmarł już ok. połowy marca 1816 r., pochowany został w Jaraczewie.
Ożeniony był z Eleonorą z Bierzyńskich, jedną z najpierwszych elegantek poznańskich, która należała do koterii towarzyskiej wojewodziny Działyńskiej. Podobno przyjaźniła się z Kościuszką i znała dobrze Goethego. J. nie zostawił potomstwa. Po swoim ojcu odziedziczył dobra zaniemyskie (rezydował w Winnej koło Zaniemyśla), ponadto po zmarłej w r. 1808 Ludwice z Koźmińskich Gorzeńskiej klucz żerkowski. Sprzedał te dobra w r. 1812 Michałowi Mycielskiemu. Zaniemyśl dostał się po śmierci J-ego starszemu bratu Hieronimowi.
Hieronim, dziedzic Jaraczewa, był rotmistrzem kawalerii narodowej, 20 VIII 1792 r. został obrany w Środzie konsyliarzem konfederacji targowickiej z ziemi wschowskiej, zaś w r. 1794 uczestniczył w insurekcji wielkopolskiej, za co zasądzony został przez rząd pruski na karę 3000 tal. Odtąd ostrożny i lojalny wobec Prus nie angażował się w sprawy publiczne. W r. 1816 dostał pruski Order Orła Czerwonego 2 kl. Całe niemal życie podróżował, spędzając najwięcej czasu w Paryżu, gdzie zmarł w r. 1822. Był bezżenny, a odziedziczone po bracie dobra zaniemyskie przekazał jego chrześniakowi, Fryderykowi Skórzewskiemu. Jaraczewo zlecił dalszej swej rodzinie.
Boniecki; Uruski; Żychliński, V 51; Cieszkowski S., Senatorowie Ks. Warszawskiego i Król. Kongresowego, W. 1891; – Łukaszewicz M. W., Strażnica Ostrów i miasto Żerków, P. 1891 s. 266–7; Małachowski-Łempicki, Wykaz pol. lóż wolnomularskich, s. 108; Mencel T., Feliks Łubieński, W. 1952 s. 149; Muszyńska-Zygmańska J., Wielkopolska w powstaniu kościuszkowskim, P. 1947 s. 19–20; Prümers R., Das Jahr 1793, s. 557; Schottmüller K., Der Polenaufstand, (Leszno 1907) s. 34, 38, 39, 42, 46; Skarbek F., Dzieje Ks. Warszawskiego, P. 1860; Wegner L., Konfederacja województw wielkopolskich, P. 1863 s. 560; – Arch. Wybickiego, I 287, II 37, 56, 455, 483; Gajewski F., Pamiętnik, W. 1915 I 134–6; Instrukcje i depesze rezydentów francuskich w Warszawie (1807–1813), Kr. 1914 II 637; Materiały do dziejów Komisji Rządzącej z r. 1807, Kr. 1918 s. 86, 114, 124; Protokoły, Rady Stanu Księstwa Warszawskiego, Wyd. B. Pawłowski, Tor. 1962 I cz. 2; – „Gaz. W. Ks. Pozn.” 1817 nr 11; – Notaty z ksiąg hipotecznych W. Skowrońskiego.
Włodzimierz Dworzaczek